Σήμερα το ταξίδι μας ειναι προς το χωριό ΛΥΘΡΑΓΚΩΜΗ 11/148 της Επαρχίας Αμμοχώστου.
Η Λυθράγκωμη είναι κοινότητα της κατεχόμενης Καρπασίας. Είναι η γενέτειρα του ήρωα του εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα της ΕΟΚΑ Ηλία Παπακυριακού ο οποίος έπεσε μαχόμενος στη μάχη του Αχυρώνα του Λιοπετρίου την 2.9.58.
Γεωγραφική Θέση: Βρίσκεται 45 χλμ βορειοανατολικά της πόλης της Αμμοχώστου, σε υψόμετρο 150M.
Πληθυσμός: Το 1960 κατοικούσαν στην κοινότητα αυτή 170 Έλληνες και 105 Τούρκοι. Ο ελληνικός πληθυσμός της το 1973 υπολογιζόταν σε 195 και ο τουρκικός σε 82 κατοίκους.
Χριστιανικοί Ναοί: Στα όρια της κοινότητας αυτής βρίσκεται η εκκλησία Αγίου Γεωργίου καθώς και το εξωκλήσι Παναγίας Κανακαριάς (Ιερά Μονή).
Σχολεία: Στο ελληνικό Δημοτικό Σχολείο που λειτουργούσε εδώ πριν την τουρκική εισβολή φοιτούσαν κατά το σχολικό έτος
1973-74 30 μαθητές.
Συνέπειες Τουρκικής Εισβολής: Κατά τη διάρκεια της τουρκικής εισβολής, η κοινότητα καταλήφθηκε από τον τουρκικό στρατό με αποτέλεσμα να εκτοπιστούν όλοι οι Έλληνες κάτοικοι της. Έκτοτε, οι τουρκικές δυνάμεις κατοχής και η παράνομη κατοχική διοίκηση εμποδίζουν την επιστροφή τους
.
ΠΑΝΑΓΙΑ ΚΑΝΑΚΑΡΙΑ: Πρόκειται για ένα ναό μοναστηριού αφιερωμένου στην Παναγία που βρίσκεται στο δυτικό άκρο του χωριού.
Υπάρχουν τρεις ερμηνείες της ονομασίας Κανακαριά. Η λαϊκή παράδοση αναφέρει ότι ένας Σαρακινός κτύπησε με ένα βέλος το γόνατο της εικόνας της Παναγίας που βρισκόταν έξω από την Εκκλησία στο τοίχο ή την κτύπησε με μαχαίρι. Αμέσως έτρεξε αίμα. Το μαχαίρι όμως γύρισε πίσω και καρφώθηκε στο χέρι του. Προσπάθησε να θεραπεύσει την πληγή του πηγαίνοντας στο διπλανό χωριό. Τρέχοντας φώναζε «καν, καν» δηλ. «αίματα, αίματα». Ο Σαρακινός πέθανε στο δρόμο. Από τότε η Παναγία ονομάστηκε Κανακαναριά.
Η δεύτερη ερμηνεία λέει ότι η Παναγία ονομάστηκε έτσι γιατί κτίστηκε από ένα κανακάρη, δηλ ένα μοναχοπαίδι.
Η τρίτη προέρχεται από το ψηφιδωτό της βρεφοκρατούσας Παναγίας, η οποία «κανακεύει» τον γιό της κρατώντας τον στα γόνατα της.
Ο Ναός της Παναγίας κτίστηκε στα ερείπια μιας παλαιοχριστιανικής βασιλικής και χρονολογείται στην εποχή της εικονομαχίας. Είναι τρίκλιτη βασιλική με τρούλο που το μεσαίο κλίτος καταλήγει σε αψίδα ημικυκλική και κτίστηκε τον 7ο αι. ως καθολικό της μονής. Ο ναός τον 12ο και 13ο αι. δέχτηκε πολλές αλλαγές ( τοίχοι και αψίδες στα πλάγια κλίτη, τρούλος στο μεσαίο κλίτος, νάρθηκας).
Τρία μωσαϊκά που σώζονται στις αψίδες τριών πρωτοχριστιανικών βασιλικών (Παναγίας Αγγελόκτιστης στο Κίτι, της Κυράς στα Λιβάδια και της Παναγίας της Κανακαριας) δίνουν μιαν εικόνα της μεγαλοπρέπειας και της ανυπέρβλητης ομορφιάς των μωσαϊκών που κοσμούσαν τις βασιλικές που καταστράφηκαν στις αραβικές επιδρομές.
Το αρχαιότερο από τα τρία ψηφιδωτά βρισκόταν στην αψίδα της Εκκλησίας της Κανακαριάς.
Την κεντρική σύνθεση αποτελούσε η ένθρονη Παναγία σε μετωπική στάση κρατώντας τον Χριστό στα γόνατά της με τους Αρχαγγέλους Γαβριήλ και Μιχαήλ ως δορυφόρους σ’ ένα χρυσό πλαίσιο.Τό ψηφιδωτό βρισκόταν στη θέση του μέχρι το 1979.
Το κεφάλι της Παναγίας δεν έχει διασωθεί. Την όλη παράσταση περιέβαλλε πλατειά ζώνη με πλούσιο διάκοσμο από γεωμετρικά και φυτικά σχέδια και από δεκατρία μετάλλια με εικόνες του Χριστού και των αποστόλων. Συνολικά 9 μετάλλια με εικόνες των αποστόλων έχουν διασωθεί.
Το 1979 η Εκκλησία της Παναγίας υπέστη την καταστροφική μανία των Τούρκων εισβολέων. Αφαιρέθηκαν τα σπουδαία ψηφιδωτά του ναού, όπως διαπίστωσε η Αρχαιολογική Υπηρεσία της Κύπρου, τα οποία πουλήθηκαν σε εμπόρους αρχαιολογικών θησαυρών. Η διεκδίκηση επανάκτησης των θησαυρών έγινε από το κράτος και την Εκκλησία της Κύπρου μετά από μακρόχρονο αγώνα και προκάλεσε το παγκόσμιο ενδιαφέρον. Το 1989 το δικαστήριο των Ηνωμένων Πολιτειών χαρακτήρισε τα ψηφιδωτά κλεμμένη ιδιοκτησία και διέταξε την επιστροφή τους στο νόμιμο ιδιοκτήτη τους δηλ. την Εκκλησία της Κύπρου.
